A iso está a contribuír a aparición nas sondaxes de importantes novidades en canto aos contendentes, os seus líderes e a súa forma de facer política. Ou iso dinnos quen se ocupa de contarnos o que todos vemos. Preséntase como novidade a aparición de novas ofertas políticas, cando niso debe de residir o debate democrático, na permanente renovación das propostas ante a perdurabilidade dos problemas ou a aparición doutros novos. Que se renove o liderado dos partidos políticos non é ningunha sorpresa, quizá o sorprendente sexa a continuidade dalgún deles desde os anos oitenta ata a actualidade, pero non a súa renovación. E o de nova forma de facer política parece ter máis relación co uso das novas formas de comunicación social que cos contidos mesmos.
 
É dicir, máis que novo, digamos que, como corresponde a unha sociedade avanzada, renováronse as caras e as formas, pero algo máis? Do visto e oído ata a data, parece que se está producindo un debate sobre tres puntos que, uns máis a gusto e outros máis forzados, están a incorporarse e asumindo nas distintas propostas: a rexeneración democrática, a persecución da corrupción e a atención ás políticas sociais. Todas eles teñen relación directa cun problema: o distanciamento da xente respecto da política, motivado pola sensación de inutilidade da participación nos asuntos públicos. Este distanciamento explícase pola sensación de que as decisións políticas obedecen máis a intereses particulares que aos xenerais. Cun resultado á vista de todos: as portas xiratorias. Benvido sexa este esforzo.
 
É obvio que a sociedade democrática valora a renovación do liderado, do mesmo xeito que se aprecia a transparencia na xestión dos asuntos públicos e tamén dos privados de quen ocupa, por decisión colectiva, cargos públicos. Menos obvio resulta a negación para render contas nos períodos electorais –tanto por parte dos gobernantes como dos seus opositores-, cando sen iso a democracia queda inevitablemente deteriorada.
 
Hai con todo un conxunto de asuntos de distinto alcance que nunca se discuten ou non coa profundidade que merecen. Por seleccionar algúns deles, participan desta condición a visión sobre a Unión Europea, a renovación económica relacionada coa innovación tecnolóxica e a viabilidade do estado de benestar. Non se quere dicir que non se sinalen, pero non son temas suxeitos a discusión.
 
O contexto europeo
A Unión Europea é o marco institucional e contractual no que se deseña a política económica de España. É unha obviedade que o euro é a moeda española, e como o é que o Banco Central Europeo é o banco central de España, é tamén unha obviedade que as decisións do Banco Central Europeo son as que necesita España?
 
Os orzamentos da economía española son “supervisados” pola Comisión Europea. Só cabe admitir os criterios de supervisión deste organismo de funcionarios? Non se pode pretender modificalos? Vaise renunciar a unha estratexia para a Unión Europea desde a perspectiva de cada unha das formacións políticas españolas?
 
Descoñezo como se poden admitir as propostas programáticas de impacto orzamentario e con esixencia en canto á súa compatibilidade coa política monetaria do BCE sen incorporar propostas que as faga posibles desde o propio acordo de integración europea. Por tanto, hai que recoñecer que sen un plan para a Unión Europea, as propostas de política económica para España sempre estarán sometidas á autorización doutros. Non se trata dun asunto menor nin técnico, trátase da xestión dos recursos económicos dun estado desde os seus propios intereses colectivos, representados no seu Parlamento.
 
Aposta polo coñecemento
Doutra índole é, sen dúbida, o problema do modelo produtivo: como queremos que sexa a economía española?. Lamentablemente, parece que estamos retrotraéndonos ao modelo dos anos sesenta: emigración (agora ben formada aínda que na súa maior parte ocúpase en empregos non cualificados fóra de España), turismo estranxeiro (inglés e francés) e exportacións de coches, produtos agrícolas e alimentos, e derivados de petróleo, e en máis do 60% á Unión Europea. Moi ben, estamos na UE e aproveitámonos diso. Pero a dinámica internacional vai por outros camiños, aparecen novos polos de actividade, particularmente no Pacífico. E sobre todo, a innovación tecnolóxica ameaza aos sistemas tradicionais de produción e con eles aos empregos.
 
Parece que o único problema sexa o abandono escolar ou a posición no ránking PISA, cando se ten que expoñer con urxencia a necesidade de que sexa o conxunto da sociedade española a que asuma a necesidade de apostar polo coñecemento. Este tense que prolongar durante a vida de todo individuo e sobre el debe descansar non soamente a competitividade económica, senón sobre todo a cohesión e o benestar social. É incrible o escaso empeño que se pon na difusión destes asuntos nos medios de comunicación, aínda que non falta o canto ao emprendedor e á necesidade de asumir o fracaso. A fundación Axencia para a Ciencia, é un instrumento necesario para o desenvolvemento científico pero insuficiente fronte ao reto que se ten que afrontar nos próximos anos que é, como se dixo, a creación de conciencia colectiva e compromiso social sobre o futuro para construír.
 
Reconstruír o estado de benestar
O terceiro punto sinalado fai referencia á viabilidade do estado de benestar. Apenas iniciada a súa construción segundo criterios de modernidade iniciouse o seu desmantelamento. As inquietudes van desde a mellora dalgunha prestación á inclusión dalgúns colectivos aínda mal atendidos. Nada máis demoledor que observar os efectos das últimas políticas sobre a situación das persoas dependentes e as súas familias –recordemos que segundo nos dixeron, por aplicación de políticas pactadas na Unión Europea-. Con todo, o sostemento do estado de benestar esixe recursos. De onde obtelos? Pódese manter a fiscalidade favorable a determinadas actividades e empresas ou niveis de renda particulares e manter o estado de benestar? É sustentable nunha economía de empregos lixo? É compatible o incentivo á creación de emprego coa deterioración da capacidade financeira da Seguridade Social? E o envellecemento? Debe haber unha idade de retiro obrigatorio? Que dereitos pasivos se deben de recoñecer? Son preguntas que precisan de respostas complexas, pero por iso mesmo deben ser respondidas con políticas públicas fiables e solventes. Aínda que o peor é que, tratando de dar satisfacción a problemas particulares, as propostas cheguen a ser contraditorias.
 
Intimamente unido a este problema está, como se sinalou, a fiscalidade. É inconcibible que se repita unha e outra vez que non se pode poñer coto aos paraísos fiscais mentres se manteñen leis como as relativas á rendibilidade de activos no estranxeiro que legalizan as prácticas máis insolidarias, e é case un insulto que quen se beneficia delas sexan interlocutores privilexiados dos sucesivos gobernos.
 
Hai outros temas que si ocupan lugar nas propostas programáticas e nos debates, aínda que de maneira moi imprecisa como a cacarexada reforma da administración, do sistema educativo, do sector directamente a intereses longamente consolidados – e mesmo representados nas Cortes Xerais- , polo que calquera proposta debese de identificar os obstáculos á súa realización, sexan do tipo que sexan, desde bloqueos gremiais a grandes corporacións ou simplemente de incapacidade institucional.
 
Non se trata de desalentar o interese pola política, nin desanimar á participación electoral, trátase de lembrar o obvio: a renovación democrática esixe de cidadáns responsables que entendan a democracia como unha forma de convivencia, imprescindible para que a interpretación técnica e ocasional coa que se nos presenta en cada cita electoral sexa moito máis que un mecanismo de elección entre pretendidas solucións a problemas urxentes.