Con todo, si que parece que hai un grupo amplo de persoas no mundo xurídico que teñen unha predilección pola literalidade cuxo efecto é, ademais, unha grave carencia empática. Son, resumindo moito e con trazo groso, quen non pode diferenciar as dúas acepcións da palabra xustiza: aquela que engloba un conxunto de principios éticos e morais e a que fai referencia exclusivamente á súa administración por parte do estado; acepcións que, como é obvio, non teñen por que ter que ver máis aló do seu homonimia.
 
Outra característica común a este grupo de persoas, consecuencia do anterior, é unha absoluta fe na letra da lei e no sentido unívoco da norma xurídica, que tratan coma se non tivese conexión algunha coa sociedade da que xorde e as súas condicións económicas e sociais. O razoamento que adoitan esgrimir é que a lei está aí é para que se cumpra (que adoita ser un apócope de “para que se force a cumprir”), e que a máis mínima flexibilidade a ese respecto é sen dúbida o motor de consecuencias tales como a volta a un presunto caos orixinario previo ao estado moderno e a consecuente destrución de todo o bo e respectable dunha sociedade organizada. Isto, que é un siloxismo absurdo que xa denunciou ironicamente Thomas de Quincey no seu famoso “Do asasinato considerado como unha das belas artes”, ten moito predicamento e está incentivado desde os distintos poderes públicos. Senón, non se explica a querenza de políticos, tertulianos e persoal da administración de xustiza por unha tautoloxía tan ridícula como “a lei é a lei” (e non, sorprendentemente, unha vaca, un cantil ou un telescopio), que repiten sen ruborizo desde todas as tribunas ás que son capaces de acceder.
 
Un último exemplo deste modelo de razoamento témolo no artigo publicado en Confilegal “Por que a lei non se aplica aos “manteiros”?”, de Damian Fuentes, no que critica con dureza a inacción da policía municipal de Madrid fronte ás persoas que venden obxectos na rúa e analiza as súas distintas consecuencias, que van desde o fiscal ao paternofilial, para acabar concluíndo, por suposto, que precisamente por mor diso corremos o risco de acabar volvendo a un estado primario de violencia social: a consabida lei da xungla.
 
A pesar do que puidese parecer o máis ominoso do artigo non é a conclusión de que porque unhas persoas, para sobrevivir, vendan na vía pública obxectos sen unha presión policial excesiva o máis posible é que o asasinato se estenda por todas as partes e sen control e non sexamos capaces de dar referencias éticas básicas á nosa proxenie. Isto, desgraciadamente, é un lugar común. O problema do artigo é sobre todo a exclusión do contexto fronte ao conflito ao que o autor se enfronta. Por iso se citan no texto os artigos do Código Penal referidos aos delitos contra a propiedade intelectual e industrial pero non se reflexiona, por exemplo, acerca de por que a Lei de Estranxeiría obriga ás persoas estranxeiras a manterse durante tres anos (polo menos) en situación irregular, condenándoas á economía somerxida para sobrevivir. É máis, e aquí permítome rizar o rizo da incongruencia, tampouco se di nada sobre o sentido que ten manter á vez os delitos contra a propiedade intelectual e industrial e o requisito de carecer de antecedentes penais para ter dereito a un permiso de traballo e residencia, conseguindo, por arte de birlibirloque, que sexa precisamente o combo mortal entre a normativa en materia de propiedade intelectual e industrial e a de estranxeiría o que promova que as persoas migrantes teñan que vivir da manta durante moito tempo. Pero claro, “a lei é a lei”.
 
E é que aínda que a lei sexa a lei non é só a lei, senón tamén un instrumento que serve en moitos casos á perpetuación das desigualdades sociais ou, como este en concreto, ao asentamento dun tipo de discurso e práctica administrativa que o filósofo francés Jaques Rancière denominou con acerto “racismo frío”: o que en aparencia é só unha regra social obxectiva e lexítima pero no seu corazón esconde discriminación, estigmatización e violencia. E é que é precisamente nestes requiebros normativos onde hai que redobrar a alerta: porque leis inxustas hai e houbo moitas e porque os períodos máis aterradores da historia están infestados, precisamente, de funcionarios dispostos a facelas cumprir ata as súas últimas consecuencias.
 
Ignacio Trillo Imbernón
Avogado Rede Xurídica
 
Diagonal Periódico